Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija za 11 godina izdalo je 712 elektronskih certifikata organima državne uprave, od kojih je samo 421 aktiviran, što se može vidjeti u Strategiji digitalne transformacije Crne Gore 2022 – 2026 godina.

Digitalni sertifikat predstavlja sredstvo za kreiranje elektronskog potpisa ili pečata u elektronskom poslovanju.

Akcija za socijalnu pravdu (ASP) izradila je dokument pod nazivom „Crna Gora: Dug put ka digitalizaciji“, u kojem između ostalog piše da je elektronski dokument jedan od osnovnih uslova za korišćenje elektronskih usluga, koji direktno doprinosi većoj digitalizaciji.

„Korišćenje elektronskog dokumenta u Crnoj Gori je ograničenog obima. Sa jedne strane to je posledica nepotpunog zakonskog okvira, koji ograničava veće korišćenje elektronskog dokumenta u praksi, a sa druge strane neupućenosti i neznanja šire populacije o koristima upotrebe elektronskih usluga.  Zamjena starih identifikacionih dokumenata sa novim eID ličnim kartama treba da poveća korišćenje elektronskih servisa u zemlji, ali sam proces mora da bude značajno ubrzan i potrebno ga je završiti do kraja 2023. godine, a kako bi digitalizacija u zemlji bila brža“, navode iz ASP.

Dodali su da je još od 2008. godine u crnogorskom sistemu pravno izjednačena punovažnost elektronskog dokumenta sa tradicionalnim (papirnim) dokumentom, a shodno rješenjima propisanim Zakonom o elektronskom dokumentu.

“Ovim zakonskim aktom je propisano da elektronski dokument ima dokaznu vrijednost, da se potvrđuje elektronskim potpisom, ali se čini da je njegov osnovni nedostatak što je stavljanje u promet zavisilo od izričite i slobodne volje pravnih subjekata o njegovom prihvatanju za pravne odnose, što je u stvarnosti otvaralo mogućnost izbjegavanja njegove primjene. Pored toga, jedna od krupnih pravnih praznina u ovom zakonu bilo je što uopšte ne predviđa pravne situacije razmjene elektronskih dokumenata između subjekata u javnoj administraciji, kao i između subjekata javne administracije i korisnika usluga. Imajući u vidu da je 2019. godine usvojen Zakon o elektronskoj upravi bilo je potrebno već tada inovirati rješenja u Zakonu o elektronskom dokumentu, ali je to izostalo”, istakli su iz ASP.

Vlada Crne Gore je tek u decembru 2021. godine usvojila novi predlog zakona o elektronskom dokumentu, a kao cilj je proklamovala unapređenje njegove primjene i povećanje korišćenja u pravnom prometu, što će uticati i na bržu digitalizaciju.

“Ključne novine zakonskog predloga odnose se na mogućnost da se elektronski dokument, osim elektronskim potpisom, može potvrditi i elektronskim pečatom, zatim je definisan postupak pretvaranja dokumenta, koji nije u elektronskoj formi, u digitalizovani dokument i izjednačen je sa elektronskim dokumentom. Prvi put se definiše i korišćenje takvog dokumenta u komunikaciji nadležnih organa i stranaka, dok je isključena odredba da prihvatanje elektronskog dokumenta u pravnom prometu zavisi od izričite volje subjekata, kojima se dostavljaju takva dokumenta”, navodi se u dokumentu ASP.

Dodali su takođe da je definisano i postojanje elektronskih arhiva i čuvanje dokumenata, ali da posebnim odredbama nije propisan način i bliži postupak arhiviranja elektronskih dokumenata, što se može ocijeniti kao njegov veliki nedostatak.

“Prednje iz razloga što posebni Zakon o arhivskoj djelatnosti ne reguliše detaljnije elektronske arhivske građe, pa je neophodno što prije inovirati rješenja u osnovnom zakonu o arhivskoj djelatnosti u pogledu elektronskih arhiva”, istakli su iz ASP.

Digitalizacijom do uštede nekoliko stotina hiljada eura

U Vladi Crne Gore očekuju da usvajanje inoviranog zakona o elektronskom dokumentu značajno smanji troškove u javnoj administraciji i privredi.

“Tako su iz resornog Ministarstva javne uprave, digitalnog društva i medija iznijeli procjene da bi došlo do uštede od blizu 74 hiljade eura, ukoliko bi javno pravni organi u postupcima prešli na upotrebu elektronskog dokumenta, zatim bi oko 107 hiljada eura u 17 institucija bilo ušteđeno na potrošnji kancelarijskog materijala, goriva i poslove arhive, dok bi na primjeru 2020. i broja registrovanih preduzeća u toj godini ušteda u papiru i ostalim administrativnim koracima bila oko 675 hiljada”, navodi se u dokumentu ASP.

Problem sajber sigurnost

Priču o digitalizaciji, koja traje godinama, paralelno prati i važan segment sajber sigurnost. Radi se o skupu tehnologija, procesa i praksi dizajniranih da zaštite mreže, uređaje, programe i podatke od napada, oštećenja ili neovlašćenog pristupa.

Prema „Globalnom indeksu sajber – sigurnosti 2018“ Međunarodne unije za telekomunikacije, Crna Gora zauzima 61. mesto od 175 država članica.

“Crna Gora je 17. maja 2019. godine postala član Evropskog centra izvrsnosti za suzbijanje hibridnih pretnji sa sjedištem u Finskoj… Izmjenama Zakona o tajnosti podataka (koji je usvojen krajem 2020. godine) djelatnost CIRT timova prenešena je u nadležnost Direkcije za zaštitu tajnih podataka, koja djeluje u okviru Ministarstva odbrane (MO). Važno je istaći i da je Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija u procesu konsultacija tokom razvojne faze nacrta Strategije sajber bezbjednosti Crne Gore 2022-2026, kao i Akcionog plana za 2022. Godinu”, navodi se u vladinom dokumentu vezanom za digitalnu transformaciju Crne Gore od 2022. – 2026. godine. 

Vladimir Otašević 

Ovaj tekst napravljen je uz finansijsku podršku Evropske unije. Izraženi stavovi isključiva su odgovornost autora i ne odražavaju nužno stavove donatora.

Projekat “Povećanje učešća građana na polju Digitalne agende – ICEDA” sprovode Fondacija Metamorfosis (Severna Makedonija), Open data Kosovo (Kosovo), Akademija za eUpravu (Estonija), Partneri za demokratske promjene Srbija (Srbija), NVO 35mm (Crna Gora) i Levizja Mjaft! (Albanija)