Sva rješenja o pritvorima treba da budu javno dostupna u online bazi odluka crnogorskih sudova, kako osnovnih, tako i viših sudova, jer se time povećava transparentnost o odlukama sudova u ovoj oblasti i obezbjeđuje pravo javnosti da bude potpuno informisana, dok je neophodno ustanoviti i mehanizam dodatne kontrole od pravosudnih vlasti u ispunjavanju ove obaveze.

To je jedna od preporuka Akcije za socijalnu pravdu (ASP), koja se tiče transparentnosti, a u okviru izrađene pravne analize, koja se odnosila na rješenja o određivanjima i produženjima pritvora tokom 2022. godine, sa fokusom na nekoliko osnovnih sudova, a uključivala je i podgorički osnovni sud, kao najveći u zemlji u prvoj sudskoj instanci.

Postupanja četiri osnovna suda u zemlji (Podgorica, Bijelo Polje, Bar i Pljevlja), u odnosu na podnijete zahtjeve za slobodan pristup informacijama o određivanjima i produženjima pritvora tokom 2022. godine, koje je na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama podnosila ASP, bila su potpuno različita, odnosno od odobravanja do odbijanja traženih informacija.

Istovremeno, pretraga online baze podataka o odlukama koje donose crnogorski sudovi, pokazala je da se za pojedine sudove ne mogu pronaći informacije, koje bi morale da budu u online registru odluka, dok neki sudovi redovno ažuriraju podatke.

Tako je Osnovni sud Podgorica odbio poseban zahtjev ASP-a da joj dostavi kopije svih rješenja o određivanju i produženju pritvora donijetih u 2022. godini, pod obrazloženjem da to zahtijeva sačinjavanje nove informacije.

„U odnosu na dio zahtjeva koji se odnosi na dostavljanje kopija rješenja o određivanju pritvora, bilo bi potrebno da se izvrši uvid u upisnike Kri i Kv, utvrdi koji od predmeta u navedenim upisnicima su formirani na osnovu predloga za određivanje pritvora, zatim pronađu svi ti predmeti, izvrši uvid u svaki od njih i utvrdi u kojima je donijeto rješenje o određivanju pritvora. Nakon što bi se izdvojila rješenja, kojima je određen pritvor u 2022. godini, sud bi morao da izvrši ručno brisanje svih ličnih podataka, a tek nakon svih preduzetih radnji bi se moglo udovoljiti ovakvom zahtjevu“, dio je odgovora podgoričkog Osnovnog suda, kojim se odbija pristup informaciji.

Pretraga online baze odluka crnogorskih sudova, u odnosu na targetirane sudove, a koja je vršena novembra prošle godine od ASP-a, ne omogućava pristup podacima o rješenjima o određivanju pritvora, koje je tokom 2022. godine donosio Osnovni sud Podgorica, iako bi ta rješenja trebalo da budu unijeta u datu bazu. Taj sud je u odvojenoj informaciji toj nevladinoj organizaciji saopštio da je te godine donijeto 166 rješenja o određivanju pritvora.

Kroz online bazu za 2022. godinu se mogao pronaći samo manji dio rješenja, ali o produženjima pritvora Osnovnog suda u Podgorici, koji je, sa druge strane, u odvojenoj informaciji ASP-u saopštio da je te godine donio ukupno 414 rješenja o produženju pritvora.

Za razliku od podgoričkog, pljevaljski Osnovni sud je na osnovu Zakona o slobodnom informacijama dostavio preciznu informaciju sa brojevima rješenja o pritvorima, a koja su se mogla pronaći u online bazi odluka crnogorskih sudova, čime je obezbijeđeno pravo javnosti da zna i zainteresovanih subjekata da dobiju informacije.

Bjelopoljski Osnovni sud je ASP-u na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama dostavio sva rješenja o određivanjima i produženjima pritvora za traženi vremenski period, dok je Osnovni sud u Baru takođe odobrio zahtjev, ali na način da je podnosilac zahtjeva (ASP) morao poći u taj sud da bi preuzeo kopirana rješenja.

ASP je radila analizu o pritvorima sa fokusom na nekoliko osnovnih sudova, u okviru projekta kojeg finansijski podržava Građanska alijansa, a u vezi šireg projekta, kojeg finansiraju Evropska Unija i koofinansira Ministarstvo javne uprave. Svi stavovi u analizi i u novinarskim medijskim tekstovima isključiva su odgovornost ove nevladine organizacije.

Potrebne edukacije

Potrebno je organizovati dodatne obuke i edukacije za nosioce pravosudnih funkcija, naročito u manjim lokalnim samoupravama, radi boljeg upoznavanja praksi Evropskog suda za ljudska prava i presuda po pitanju određivanja i produženja pritvora, a što u krajnjem treba da doprinese većoj primjeni evropskih standarda prilikom lišenja slobode i većoj zaštiti lične slobode, kao jednog od osnovnih ljudskih prava.

To je takođe jedna od preporuka ASP-a u okviru izrađene analize, a čiji je prevashodni cilj da se utvrdi koliko osnovni sudovi (target nekoliko takvih sudova) koriste evropsku praksu prilikom donošenja rješenja o određivanjima i naročito produženjima pritvora, odnosno koliko se pozivaju na presude Evropskog suda za ljudska prava.

Analiza je pokazala da se rijetko koristi praksa Evropskog suda za ljudska prava, a da su rješenja o naročito produženju pritvora često ponavljajuća i po automatizmu, a što braniocima pritvorenih lica daje mogućnost da ih mogu pravno osporavati, jer u našem pravnom sistemu međunarodno pravo ima primat nad domaćom legislativom.

Naime, osnovni pristup u evropskoj praksi jeste da rješenja o pritvorima moraju biti cjelovita i da svako produženje mora biti dodatno obrazloženo, što uglavnom izostaje.

ASP će se u narednim mjesecima fokusirati na veći broj slučajeva iz takozvanog domena visoke korupcije, ali i presuđenja Ustavnog suda o pritvorima, u okviru čega će izraditi novu analizu.

Autor: Milica Krgović

Ovaj tekst je nastao u okviru Projekta „Ka većoj vidljivosti u određivanjima pritvora na lokalnom nivou“, a podržan je kroz program malih grantova projekta „Bez nekažnjivosti za kršenje i povredu ljudskih prava u Crnoj Gori“ IPA/2022/439-819, dodijeljen od Evropske unije, uz kofinansiranje Ministarstva javne uprave.

Sadržaj analize je isključiva odgovornost Nevladine organizacije Akcija za socijalnu pravdu i ni na koji način se ne može smatrati da odražava stavove Evropske unije i Ministarstva javne uprave.

Napomena: Ovaj tekst je objavljen u novini i na portalu Dan.